In 1905 werd door Jan van Zutphen, een voorman van de Nederlandse Diamantbewerkersbond, het Koperen Stelenfonds opgericht. Een fonds dat moest bijdragen aan de tuberculosebestrijding onder diamantbewerkers en dat gefinancierd werd door de verkoop van de koperen steeltjes, die als afval achterbleven bij het diamantslijpen.
Eén van de doelen die het fonds hiermee bereikte was de bouw van een sanatorium in de bossen tussen Hilversum en Loosdrecht: Zonnestraal.
Het hoofdgebouw werd geopend in 1928 en een klok als deze stond aan de toegangsweg tot het hoofdgebouw, vlak voor de patiëntenwerkplaatsen. Maar dit is niet meer de originele klok en hij staat sinds de laatste aanpassingen op het terrein in 2014 ook niet meer op zijn oorspronkelijke plek.
Het hoofdgebouw van sanatorium Zonnestraal. Anno 2015 weer in oorspronkelijke staat en net als de paviljoens op het landgoed ontworpen door de architect Jan Duiker.
Zonnestraal is een beroemd voorbeeld van ‘Het nieuwe bouwen’. Beton, staal en enkel glas waren de materialen die de architect gebruikte. Duiker huldigde de filosofie dat gebouwen gebruiksvoorwerpen zijn, die niet voor de eeuwigheid worden neergezet. Indertijd ging men er van uit dat Tuberculose binnen dertig jaar zou zijn uitgeroeid en daarna zouden sanatoria niet meer nodig zijn. Bij het ontwerp van Zonnestraal werd dan ook rekening gehouden met een beperkte levensduur.
Zonnestraal ging echter door toen de tuberculose bestreden was, maar dan in de functie van een algemeen ziekenhuis. Het karakter van de architectuur heeft in die periode een behoorlijke knauw gekregen, door allerlei houten aanbouw voor poliklinieken en verpleegafdelingen en de afsluiting van de doorgangen onder het hoofdgebouw. Na sluiting van het ziekenhuis, eind jaren tachtig van de vorige eeuw, hebben het hoofdgebouw en sommige paviljoens nog diverse functies gehad, maar al ten tijde van het gebruik als ziekenhuis waren onderhoud en herstel hard nodig.
Voortschrijdend inzicht heeft er gelukkig toe geleid dat Zonnestraal een monument werd, waardoor er geld vrijgespeeld kon worden om het in zijn oude staat terug te brengen. Voor de restauratie van het Landgoed Zonnestraal werd in de jaren negentig van de vorige eeuw 12 miljoen gulden neergelegd. En nog altijd wordt eraan gewerkt. Waarbij aan nog één gebouw – het paviljoen Dresselhuys, daar kom ik later op terug – wordt gewerkt. En de nadruk lijkt nu vooral te liggen op het ‘landgoed’.
De achterkant van het hoofdgebouw. Op de bovenste verdieping was tijdens de ziekenhuisperiode het laboratorium gevestigd. Beneden de poli’s en de administratie.
Ook de twee doorgangen, waarvan er hier één is te zien, onder het hoofdgebouw, zijn weer in ere hersteld.
Er is volop bedrijvigheid in de herstelde panden van Zonnestraal. Veel (para-)medische bedrijven hebben zich er gevestigd. De schoorsteen rookt weer in ieder geval…
Wordt vervolgd.