Observatorium

Na Daniël Libeskinds ‘Polderland’ in Almere en ‘Exposure’, ook wel ‘de poepende man’ genoemd, van Antony Gormley op een strekdam in het Markermeer bij Lelystad, ben ik nu toe aan de derde van de zes grote landschapskunstwerken die Flevoland rijk is. Het ‘Observatorium’, van de Amerikaanse beeldend kunstenaar en schrijver Robert Morris, dat aan de noordoostkant van Lelystad staat, langs de provinciale weg richting Swifterband.

Toen ik op de locatie arriveerde moest ik erg denken aan een andere serie waaraan ik net begonnen ben, namelijk over de ‘Nieuwe waterlinie’.

Op het eerste gezicht heeft dit kunstwerk dan ook veel weg van een fortificatie. Betonnen bunkers, deels overdekt met gras en te midden van water en drassig landschap; zichtlijnen en vizieropeningen die doen denken aan schuttersposities.

Bijna goed. Het water staat daar, zoals er altijd water staat op de bodem van de Flevopolder in dit natte jaargetijde, maar ’s zomers is het daar normaal gesproken droog. En die vizieropeningen, dat klopt ook. Maar niet om daarmee het gebied te beschermen tegen aanvallen over land van buitenaf. Nee, het ‘Observatorium’ is een modern soort ‘Stone Henge’. Een werk dat is ontworpen op de wisselingen van de seizoenen; om op deze plek via de zichtlijnen zonsopgangen te bewonderen en de start van de jaargetijden, de zonnewende, te vieren.

Het ‘Observatorium’ bestaat uit twee cirkels en biedt vanuit de binnenste cirkel een exact uitzicht, via tunneltjes en vizieropeningen, op de zonsopgangen van de kortste en de langste dag van het jaar en op die van de dagen waarop de lente en de herfst beginnen.

Een voorbeeld van de zichtlijn door twee van de tunnels en aan het einde de vizierplaten.

De stalen vizierplaten staan aan de west- oost as van het perceel opgesteld, waar ze de zonsopgangen bij het begin van de lente en herfst exact in kader brengen.

Detailopname van de vizierplaten…

……en een totaalopname van de zichtlijn naar het Oosten.

Voorbeelden van zonsopgangen, zoals je ze hier kunt meemaken, kun je zien op de site van Flevo-landschap. Ik ben niet gebouwd op het maken van dat soort ‘vroege foto’s ‘. Op die site staan ook op een heldere manier de bijzonderheden en de geschiedenis van het ‘Observatorium’ beschreven. Daarnaast wordt daar aandacht besteed aan de activiteiten die hier regelmatig rond de ‘zonnewende´ worden georganiseerd.

Overigens zou, volgens de Wikipedia, dit kunstwerk worden gebouwd onder de uitdrukkelijke voorwaarde dat de zichtlijnen toen en in de toekomst altijd vrij zouden zijn. Aan deze voorwaarden heeft men zich door de aanleg van de Hanzelijn, de spoorlijn tussen Kampen en Lelystad, niet kunnen houden. De bovenleidingen van het spoor, te zien op de onderste foto, verstoren met name het vrije zicht op de zonsopkomst in de winter.

En dan nog een nostalgische noot: wie herinnert zich niet de clip  ‘Groen’ van Kinderen voor Kinderen, die hier is opgenomen? OK, ik kende’m ook niet, maar vanaf nu zal ik hem niet meer vergeten.