Over de wallen van Bourtange

Bourtange is eigenlijk landschapskunst. Een land-art project, zoals ik er ooit zes heb vastgelegd in Flevoland. Vanuit de lucht gezien dan, want dan zie je pas hoe prachtig deze vesting is ontworpen. Maar Bourtange is niet als kunst bedoeld. Het is een vijfhoekig verdedigingswerk, ontworpen door Nederlandse ingenieurs naar de regels van het oud-Nederlands vestingstelsel. Land art bestond toen nog helemaal niet en toch ligt daar in het oostgroningse landschap een uniek en kunstig werk van militaire architectuur. Google het maar eens op afbeeldingen en zie de vele foto’s van Bourtange die geschoten zijn vanuit de lucht. Lijkt dat land-art of niet?

Wie zonder drone of helikopter is, heeft waarschijnlijk het mooiste zicht op Bourtange vanaf trap naar de molen, waar hier de molenaar en een bezoeker het uitzicht over de vesting bewonderen. Met de wind in de rug…..

…want de molen draait dat het een lieve lust is. Het is dan ook nog een jonkie. Hij stamt uit 1980 en is een replica van de standaardmolen, die al in 1831 uit Bourtange was weggehaald om te worden herbouwd in het twintig kilometer zuidelijker gelegen Ter Haar.

Reproductie en herinrichting zijn de kernwoorden die de moderne geschiedenis van het huidige Bourtange samenvatten. In de jaren zestig van de vorige eeuw dreigde het stadje aan leegstand en verwaarlozing ten onder te gaan, maar werd toen grondig op de schop genomen en herbouwd naar de tekeningen van de vesting zoals die er in 1742 uitzag.

Een wandeling over de vestingwallen biedt een mooi uitzicht over deze geslaagde reconstructie.

Het verspringen van de vele daken, de steegjes, de tuinen.

De kanonnen langs de vestingwal. Soms pittoresk…,

…soms dreigend.

Zicht op de ‘secreten’: de latrines – of wc’s – voor de gewone soldaten, die in Bourtange gelegerd waren. Je moest veel lef hebben om er in oorlogstijd gebruik van te maken, want de houten achterwand is niet gepantserd en de vijand lag aan de overkant van de gracht met hun musketten en kanonnen. Iedere boodschap, die in het water viel, groot of klein, verraadde onherroepelijk je aanwezigheid in het secreet en maakte je tot een achter het hout verborgen schietschijf.

Maar zolang de latrine niet wordt gebruikt hangt de secreet boven rimpelloos water en vormen zijn poten en hun weerspiegeling een kunstig stilleven.

Naast de ‘secreten’ kent de vesting de ‘sentinels’. Houten wachthuisjes, die op alle punten van de vijfhoek staan en beschutting boden aan de wachtlopende soldaten.
Een mooie, niet al te lange wandeling over de vestingwallen besluiten met een biertje en een hapje op het marktplein. Dat is een zondagmiddag waard en hopelijk, ondanks alle coronaperikelen, ook gewoon mogelijk komende zomer.